تحلیل مؤلفه های معنایی حق در قرآن کریم با بهره گیری از شیوة همنشینی و جانشینی

همنشینی و جانشینی، همان گونه که زبان شناسانی چون رومان یاکوبسون از آغاز اشاره کرده اند، تاروپود زبان را تشکیل می دهد. از این رو، می توان با مشخص کردن مؤلفه های معنایی یک واژة خاص و سپس بررسی ارتباط های واژه های همنشین و جانشین با آن، کارکردهای آن واژه را در زبان در سطح گسترده ای مشخص کرد. با این روش، ابتدا همنشین ها و جانشین های واژة مورد نظر مشخص می شود، سپس بر پایة مؤلفه های معنایی به دست آمده از واژه های همنشین و جانشین، مؤلفه های مشترک نشان داده می شود؛ این مؤلفه ها، مؤلفه های معنایی واژة موردنظر است. واژة «حق» یکی از کلیدی ترین واژه های قرآن کریم است که 290 بار در آن تکرار شده است. این واژه همراه واژه های همنشین و جانشینش در قرآن (رسول، دین، باطل، هدی، صدق و بینات) مبنای تحلیل واژة حق شده است. افزون بر زبان عربی به معنای عام، این واژه در گونة عربی قرآنی نیز مصداق های متنوعی یافته است؛ برای مثال خداوند خود و تمام تصرفاتش در جهان مانند خلقت، ارسالِ رسولان، نزول وحی، وعده، وعید و... را حق دانسته است. در این مقاله، کوشش می شود مؤلفه های معنایی ای که میان جانشین ها و همنشین های حق مشترک است، بر پایة واژه های برگزیده مشخص شود.